Pierwszy rok życia dziecka, to czas niezwykły, który obfituje w intensywny rozwój. Dziecko w tym czasie zdobywa nowe umiejętności. Jego rozwój odbywa się w niesamowitym tempie, przy zachowaniu indywidualnego toku rozwoju.
Grono naukowców stworzyło pewne normy, które służą zarówno specjalistom jak i rodzicom. Dzięki tym normom możliwe jest rozpoznanie deficytów u dziecka i rozpoczęcie jak najwcześniej działań terapeutycznych.
W pierwszym etapie swojego życia, dziecko komunikuje się z otoczeniem, także przy użyciu niewerbalnych środków komunikacji.
Jedną z podstawowych umiejętności rozwojowych dziecka w pierwszym roku życia jest kontakt wzrokowy. Już w 2 miesiącu życia dziecko odpowiada uśmiechem na uśmiech, od ok 4 miesiąca odróżnia znane sobie osoby od obcych. W wieku ok 6 miesiącu życia dziecko wyciąga rączki do innej osoby, a w okolicy 7 miesiąca pojawia się zabawa w „A kuku!”. 10 miesiąc życia i kolejna ważna umiejętność opanowana przez maluchy, a mianowicie pojawie się umiejętności podążania za spojrzeniem innej osoby.
To dzięki kontaktowi wzrokowemu dziecko, uczy się wielu umiejętności m. in. mowy, rozpoznaje emocje i umie je naśladować. Z medycznego punktu widzenia, jeśli dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego to konieczna jest konsultacja ze specjalistą.
W okolicy 9 miesiąca życia u dziecka pojawia się gest wskazywania. Gest ten jest jednym z filarów rozwoju komunikacji i stanowi swoisty fundament dla rozwoju języka, ponieważ gest wskazywania palcem jest początkiem dialogu z drugim człowiekiem. W ten sposób maluch pokazuje między innymi, że chce otrzymać np. kubek z piciem lub zabawkę.
Gest wskazywania palcem może oznaczać:
✔️ prośbę – daj mi to,
✔️ pełnić funkcję orzekającą – zobacz,
✔️ stanowić pytanie – co to?.
Gest wskazywania jest wykorzystywany podczas dzielenia wspólnej uwagi pomiędzy: dziecko-dorosły-przedmiot. Jeśli w okresie między 9 a 14 miesiącem życia nie pojawi się gest wskazywania u dziecka, wówczas należy udać się do specjalisty.
Jak przebiega rozwój mowy dziecka w 1 roku życia?
1 rok życia nazywany jest okresem melodii. Pierwsze dźwięki, które wydaje dziecko noszą nazwę odruchowej fonacji i występują tuż po urodzeniu. Dziecko przy swoim pierwszym oddechu, wydaje krzyk. To właśnie krzyk, płacz, pomrukiwanie, niekiedy śmiech stanowią zachowanie biologiczne. Jest to pierwszy sposób jaki używa dziecko do komunikowania się ze swoim otoczeniem. W ten oto sposób maluch przekazują odczucia tj złość, ból, głód, pragnienie.
2 – 3 miesiąc życia, to czas, w którym maluch zaczyna głużyć. Głużenie to wydawanie przypadkowych dźwięków podobnych do samogłosek (o, a, y, e, u) i spółgłosek w momentach odczuwania szczęścia. Podobnie jak płacz, jest odruchem bezwarunkowym. Dziecko w ten sposób nieświadomie trenuje swoje narządy artykulacyjne, przeważnie wydając dźwięki gardłowe lub tylnojęzykowe np. aaa, ooo, ghhh, age, agu, co związane jest z leżącą pozycją dziecka. I uwaga, głużą wszystkie dzieci, także te niesłyszące.
4 – 7 miesiąca życia to pojawienie się zabaw głosowych u dziecka. Etap ten charakteryzuje się znacznym wzrostem możliwości artykulacyjnych i to jest ten etap, gdzie dźwięki są coraz bardziej zróżnicowane niż w etapie głużenia. Często obserwujemy wtedy piski, kwilenie, dmuchanie czy pomrukiwanie.
5 – 6 miesiąc życia, to również bardzo ważny etap w rozwoju mowy dziecka. To w tym czasie pojawia się gaworzenie i jest odruchem warunkowym. Gaworzenie, to powtarzanie serii jednakowych sylab o budowie spółgłoska-samogłoska np. babababa, mamamama, dadadada. Wraz z dojrzewaniem aparatu mowy, pojawiają się gaworzenia, które są coraz bardziej zróżnicowane pod względem możliwości wykorzystywanych dźwięków, a od ok 10 miesiąca życia pojawia się gaworzenie niederuplikowane np. tibidabudibi.
Gaworzenie wykorzystuje się w procesie diagnostycznym, ponieważ pojawia się wyłącznie u dzieci słyszących. Przebiega pod kontrolą słuchu i polega na świadomym wydawaniu dźwięków tzw. zabawa dźwiękiem. Gaworzenie bardzo często nie występuje u dzieci, ze spektrum autyzmu lub jest znacznie opóźnione i bardzo ubogie. Co więcej, z najnowszych badań wynika, że niemowlęta, które spędzają czas przed telewizorem nie gaworzą lub gaworzą rzadziej.
10 miesiąc życia to czas, do którego powinno pojawić się gaworzenie. Jeśli do tego czasu dziecko nie zacznie gaworzyć, wówczas należy zgłosić się na konsultację logopedyczną, gdzie zostanie wprowadzona terapia.
9 – 12 miesiąca życia to czas pierwszych wyrazów. Jest to czas, w którym reduplikacja sylab doprowadza do powstawania pierwszych słów np. mama, tata, baba, które odnoszą się do osób z najbliższego otoczenia dziecka oraz do czynności np. papu – jeść, wyrażenia potrzeb: da – daj, wskazania przedmiotu: tu, to, wyrażenia sprzeciwu ne – nie.
Roczny maluch mówi w zależności do sytuacji od 1 do 10 słów. Zalicza się tu słowa typu: mama, baba, tata, ale także wyrażenia dźwiękonaśladowcze, czy sylaby np. mi – miś, di – drzwi. Przy czym należy zaznaczyć, że rozumienie znacznie wyprzedza umiejętność mówienia. Dziecko podczas rozwoju mowy, gromadzi informacje różnego rodzaju, aby w kolejnych etapach z nich korzystać. Na tym etapie, maluch jest w stanie skojarzyć usłyszane słowo z właściwym przedmiotem, rozumie proste polecenie oraz zna i rozpoznaje swoje imię.
Kolejnym ważnym elementem w rozwoju aparatu mowy na dziecko ma znaczenie doświadczenia ruchowego związanego z przyjmowaniem pokarmów. To podczas: ssania, jedzenia z łyżeczki, picia z otwartego kubka, gryzienia czy żucia, maluch ćwiczy sprawność: warg, języka, podniebienia, a także koordynacji oddechowej. Można zatem stwierdzić, że im lepszy trening czynności prymarnych tym lepsze przygotowanie do artykulacji.
To karmienie piersią pozwala niemowlakowi codziennie ćwiczyć pewne ruchy artykulacyjne i to podczas ssania piersi pracuje dużo więcej mięśni twarzy dziecka, aniżeli podczas ssania butelki. Ponadto maluch karmiony piersią trenuje nowy wzorzec połykania, podczas którego język kieruje się ku podniebieniu.
Jeśli jednak z pewnych względów medycznych, technicznych czy to społecznych, karmienie piersią nie jest możliwe, to wtedy niezwykle ważne jest, aby wybrać odpowiednie akcesoria do karmienia po uprzedniej konsultacji z logopedą. To logopeda pomoże dobrać odpowiedni smoczek do karmienia butelką.
6 miesiąc życia dziecka to czas, w którym można zacząć rozszerzać dietę. Jest to czas, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na pewne składniki odżywcze, nauczyć malucha akceptacji posiłków o różnej konsystencji czy rozpocząć próbę picia z otwartego kubka.
6 a 10 miesiąc życia dziecka to nauka żucia i gryzienia, którego będzie się uczyło do końca 2 roku życia. Początkowo może mieć pewne trudności ze spożywaniem pokarmów, które wymagają od niego użycia nowych umiejętności, ale pamiętajmy, że zbyt długie podawanie dziecku zmiksowanych albo papkowatych posiłków wpływa negatywnie na rozwój mowy.
U dzieci czasami pojawiają się pewne trudności związane z prawidłowym przebiegiem ssania i innych czynności pokarmowych wynikających np z krótkiego wędzidełka języka. Mitem jest twierdzenie, że krótkie wędzidełko wpływa na opóźniony rozwój mowy!
Według zaleceń WHO, dziecku po ukończeniu 1 roku życia nie należy podawać pokarmów, płynów przez butelkę ze smoczkiem. Jeśli maluch powyżej pierwszego roku życia w dalszym ciągu pije z butelki ze smoczkiem, ssie smoczek, pije z kubka niekapka czy z butelki z dzióbkiem:
✔️ utrwala odruch ssania
✔️ utrwala niemowlęcy typ połykania (język znajduje się na dnie jamy ustnej)
✔️ nie ćwiczy prawidłowego sposobu oddychania
✔️ może prowadzić do wad zgryzu, których konsekwencją mogą być wady artykulacyjne.
Co potrafi roczne dziecko?
🐶 zatrzymuje wzrok na twarzy i ją śledzi (2 miesiąc),
🦊 odpowiada uśmiechem na uśmiech (4 miesiąc),
🐱 poszukuje źródła dźwięku, np. kiedy coś mu upadnie (5 miesiąc),
🦁 spogląda za przedmiotem, który mu upadł (6 miesiąc),
🐯 je pokarmy o różnych konsystencjach (po 6 miesiąc),
🦓 pije z otwartego kubka (po 6 miesiąc),
🐮 reaguje na swoje imię (6-7 miesiąc),
🐷 stabilnie siedzi (między 6-10 miesiąc),
🐨 wskazuje palcem (9 miesiąc),
🐭 naśladuje czynności dorosłego, np. przesyłanie całusa (9 miesiąc),
🐹 zapytane, szuka danej osoby (10 miesiąc),
🐰 rozumie i wykonuje proste polecenia, np. daj buty (12 miesiąc),
🐼 mówi pierwsze słowa, np. mama, tata (12 miesiąc),
🐸 bawi się w „a ku-ku” (12 miesiąc),
🦋 samodzielnie chodzi (8-18 miesiąc).
Co powinno zaniepokoić i kiedy należy się skonsultować ze specjalistą?
🔹 nie gaworzy,
🔹 nie nawiązuje kontaktu wzrokowego,
🔹 nie reaguje na imię,
🔹 nie wskazuje palcem,
🔹 nie reaguje na proste polecenia,
🔹 nie odwraca głowy w kierunku źródła dźwięku,
🔹 nie wypowiada pierwszych słów,
🔹 nie naśladuje,
🔹 nie pije z otwartego kubka,
🔹 ma trudności związane z gryzieniem i żuciem pokarmów,
🔹 nie siedzi stabilnie,
🔹 ssie kciuka,
🔹 oddycha przez usta.
Terapia logopedyczna
Kluczowym aspektem diagnostycznym, zanim podjęta zostanie terapia logopedyczna, jest określenie wieku rozwojowego dziecka w odniesieniu do jego sprawności językowych i komunikacyjnych. Dlatego jeśli dziecko roczne nie gaworzyło, to będzie ono wymagało programowania poprzez oddziaływania terapeutyczne. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek trudności, niezwykle ważne jest globalne, całościowe, holistyczne spojrzenie na możliwości dziecka, a także wielozmysłowa stymulacja.
O tym jak stymulować rozwój mowy dziecka, przeczytacie w jednym z kolejnych artykułów.