Fobia szkolna to zjawisko wciąż mało zdiagnozowane. Gdy się pojawia często bywa mylnie oceniana przez rodziców lub nauczycieli, jako symulowanie lub lenistwo dziecka. Tymczasem fobia szkolna jest zaliczana do zaburzeń nerwicowych. Bagatelizowana i nieleczona może mieć poważne konsekwencje dla dalszego funkcjonowania i życia dziecka. Dlatego tak ważne jest rozpoznanie fobii szkolnej i znalezienie najskuteczniejszego sposobu radzenia sobie z tym rodzajem nerwicy. Ale zanim zaczniemy, przypomnijcie sobie Wasze dzieciństwo i wiek szkolny. Czy zdarzyło Wam się kiedyś prosić rodziców, aby nie iść do szkoły, bo:
• jest sprawdzian, a Wy się nie nauczyliście!
• jest lekcja z nauczycielem, którego nie lubicie?
• a może będziecie coś robić, co niekoniecznie umiecie i boicie się, że się skompromitujecie?
• czy wreszcie, nie macie zbyt dobrych kontaktów z kolegami/koleżankami w klasie lub szkole?.
Fobia szkolna – co to takiego?
Fobia szkolna (skolionofobia) to rodzaj nerwicy sytuacyjnej objawiającej się lękiem przed pójściem do szkoły. Zaburzenie to występuje u ok. 1-5% dzieci w wieku szkolnym i jest powodem unikania przez dziecko sytuacji z nim związanych. Należy także pamiętać, że skolionofobia może się rozwinąć nawet w sprzyjających warunkach szkolnych i potrafi dawać różne objawy. Objawy te znikają, gdy kończy się kontakt ze źródłem lęku, czyli szkołą. Przy czym problemem nie jest tu szkoła, a sytuacje, które mają w niej miejsce.
U dzieci, które cechuje wrażliwość, nieśmiałość, lękliwość czy perfekcjonizm – fobia szkolna występuje znacznie częściej i często pojawia się przy okazji innych trudności tj.: samotnictwo, nieustające poczucie zagrożenia, przewrażliwienie, niska samoocena i brak wiary we własne umiejętności czy trudności w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych.
Nerwica szkolna nie jest powszechnie znanym zjawiskiem. Przez rodziców bywa lekceważona, utożsamiana z lenistwem czy niezrozumiałą niechęcią do szkoły. Tymczasem, szkoła może wywoływać prawdziwy lęk. A dziecko, które mierzy się z fobią musi się codziennie z nią zmagać. Prawdziwa fobia szkolna nie jest symulowaniem, to rzeczywiste zaburzenie nerwicowe.
Aby uniknąć pójścia do szkoły, dzieci doświadczające fobii szkolnej potrafią wymyślać różne wymówki. Często objawy pojawiają się już w niedzielę wieczorem, gdzie sama myśl o poniedziałkowych zajęciach może stanowić przyczynę pojawienia się objawów fobii.
Przyczyny fobii szkolnej
Przyczyn fobii szkolnej może być wiele. Do najczęściej wymienianych, należą:
• lęk separacyjny,
• trudności w kontaktach z rówieśnikami,
• brak umiejętności społecznych,
• zbyt wysokie wymagania stawiane przez rodziców,
• karanie dziecka za złe stopnie,
• straszenie dziecka szkołą,
• nadopiekuńczość rodziców,
• perfekcjonizm dziecka,
• lęk przed nieznanym,
• zastraszenie przez rówieśników,
• deficyty dziecka, np. niepełnosprawność, wady wymowy, wady słuchu, wzroku,
• znaczące zmiany w życiu dziecka np. zmiana szkoły,
• skłonności lękowe dziecka,
• kompleksy w stosunku do grupy rówieśniczej,
• trudności w nauce,
• trudności w radzeniu sobie z niepowodzeniami szkolnymi.
Wśród czynników sprzyjających fobii szkolnej wymienia się:
negatywne nastawienie nauczyciela,
niepełnosprawność,
konflikty w rodzinie,
problemy finansowe,
stresujące sytuacje,
wrażliwość na krytykę,
brak wychowania w atmosferze miłości, wsparcia i akceptacji.
Objawy fobii szkolnej
Najbardziej widocznym objawem fobii szkolnej jest po prostu unikanie szkoły, pomimo konieczności uczęszczania do niej. Czasem już sama myśl o szkole, może wzbudzać w dziecku silny lęk.
Wśród charakterystycznych objawów somatycznych należy wymienić:
roztrzęsienie,
czerwienienie się,
przyspieszone bicie serca,
drżenie rąk i mięśni,
nadmierne pocenie się,
uporczywy płacz,
duszności,
nudności i wymioty,
bóle brzucha,
biegunka,
omdlenia,
gorączka,
brak apetytu,
brak motywacji,
poirytowanie.
Fobia szkolna to nie tylko objawy fizyczne, ale także unikanie np. zgłaszania się na lekcji, kontaktu z rówieśnikami, trzymania się na uboczu, wyobcowania w grupie. Czasami lęk przed szkołą może być przyczyną: nieśmiałości, depresji, wycofania lub agresji. Objawy fobii szkolnej często nie występują w weekendy, gdy dziecko nie ma kontaktu ze szkołą.
Fobia szkolna a lenistwo
Jak odróżnić fobię od lenistwa? Czy wagary to zawsze objaw fobii? Prawdą jest, że czasami dzieci z fobią szkolną wagarują. Jednakże dzieci z zaburzeniem społecznym przykładają się do nauki, zależy im na dobrych ocenach, a powodem ucieczki może być np. lęk przed kompromitacją, porażką. Dzieci z tym problemem nie przejawiają zachowań aspołecznych czy lekceważącego podejścia do szkoły.
Natomiast dzieci leniwe ukrywają przed rodzicami fakt, że wagarują. Nie przejmują się szkołą, nie odczuwają lęku z nią związanym i nie mają żadnych objawów somatycznych. Dlatego nie należy stawiać znaku równości pomiędzy uczniem leniwym, który wagaruje a dzieckiem borykającym się z fobią szkolną.
Konsekwencje fobii szkolnej
Lekceważenie fobii szkolnej, może skutkować problemami: w rozwoju dziecka, w nauce czy dalszym jego funkcjonowaniu. Inną bardzo poważną konsekwencją nieleczonej skolionofobii, może być depresja. A w życiu dorosłym może przekształcić się np. w fobię pracy, która nie wpływa pozytywnie na późniejszą karierę zawodową.
Leczenie fobii społecznej
W leczeniu fobii szkolnej ważna jest pomoc psychologa lub psychiatry. To specjalista wdraża odpowiednią terapię, po uprzednim przeprowadzeniu diagnozy. Warto również skonsultować się z pediatrą, celem wykluczenia przyczyn medycznych, które ewentualne mogą dawać objawy somatyczne podobne do tych towarzyszących nerwicy szkolnej.
Nie do przecenienia w leczeniu skolionofobii odgrywa wsparcie bliskich. Bez tego wsparcia dziecku trudno będzie samemu sobie poradzić, ponieważ dzieci i nastolatki często nie posiadają jeszcze dobrze wykształconych mechanizmów pozwalających im samodzielnie radzić sobie w skomplikowanych sytuacjach.
Jeśli podejrzewamy fobię szkolną powinniśmy zgłosić się z dzieckiem do psychologa lub psychiatry. To specjalista w swojej dziedzinie zdiagnozuje i da wskazówki, co do dalszego postępowania. Warto również udać się do wychowawcy, który być może ma jakieś swoje obserwacje dotyczące funkcjonowania dziecka w klasie. W leczeniu fobii szkolnej zazwyczaj stosuje się terapię poznawczo-behawioralną. Celem terapii CRM jest rozpoznanie, a następnie zmiana i przeformułowanie błędnych myśli i sądów podopiecznego oraz jego zachowań i reakcji.
Pomocna może okazać się również psychoedukacja rodziców lub terapia rodzinna. Pozwala ona opiekunom poznać, zrozumieć lęk z jakim boryka się dziecko. Takie podejście znacznie ułatwia proces powrotu do zdrowia i normalności.
Czasami konieczne jest wprowadzenie terapii farmakologicznej, jeśli terapia poznawczo-behawioralna nie przynosi zamierzonych efektów. Są jednak sytuacje, gdy leczenie zaczyna się od farmakologii. Ma to miejsce w sytuacji, gdy odczuwany lęk przez dziecko jest bardzo silny.
Terapia ma na celu odbudowanie lub wręcz stworzenie u dziecka poczucia własnej wartości. Nauka zachowań asertywnych, odbudowanie poczucia bezpieczeństwa, nauka umiejętności społecznych, które wpłyną na lepsze budowanie kontaktów z rówieśnikami czy nauczycielami.
Terapia fobii szkolnej zawsze powinna brać pod uwagę całościowe podejście do zaistniałego problemu, czyli dziecko, jego rodzinę i szkołę, gdzie najważniejsza jest rola rodziny. Jednak również nie bez przecenienia jest współpraca i pomoc ze strony szkoły. Warto uwrażliwić nauczycieli na problemy dziecka, nie szufladkować i nie oceniać.
Czasami dobrym rozwiązaniem jest zmiana szkoły. Uwalniamy wówczas dziecko od „przyklejonej łatki” i tym samym umożliwiamy mu nadrobienie zaległości w szkole lub odnalezienie się w nowej sytuacji bez żadnego brzemienia. Tutaj pomocne mogą okazać się korepetycje lub zajęcia wyrównawcze.
Jak rodzice mogą pomóc dziecku?
Pierwszą najważniejszą rzeczą jaką powinieneś zrobić jako rodzic to przyjrzeć się, jak funkcjonujecie jako rodzina. Prawidłowy rozwój dziecka występuje, kiedy przeżywa ono normalne dzieciństwo. Rodzina, która kocha, wspiera, daje siłę, odwagę i wiarę we własne siły, bez względu na zaistniałą sytuację, powoduje, że dziecko nie obawia się mówić rodzicom o swoich lękach, obawach, problemach czy ciężkich dla niego sytuacjach.
Tym, czego nie powinieneś robić jako rodzic jest pozwalanie dziecku na opuszczanie lekcji i czekanie, aż problem zniknie. W ten sposób możesz mu tylko zaszkodzić i nie dość, że będzie miało zaległości w nauce, to fobia szkolna wcale się nie zmniejszy. Nie należy również wysyłać dziecka do szkoły w stanie silnego lęku. Twoim celem powinno być stopniowe złagodzenie strachu przed szkołą. Lekcje nie powinny być postrzegane przez dziecko jako źródło lęku i stresu. W zdecydowanej większości przypadków trudno Ci będzie opanować tę sytuację samodzielnie, dlatego sugerujemy konsultację z psychologiem dziecięcym.
Istnieje jednak wiele sposobów, aby rodzice mogli wspierać dzieci z zaburzeniem społecznym w zależności od przyczyn lęku. Mówimy tu o, takich sposobach jak:
• wyjaśnienie dziecku wymagań i oczekiwań:
najprościej rzecz ujmując starajmy się nie przekładać swoich oczekiwań lub niespełnionych marzeń na dziecko;
kiedy przyczyny fobii leżą w trudnych relacjach rówieśniczych lub przemocy szkolnej niezbędna może okazać się rozmowa z nauczycielem, a czasem również dyrekcją czy rodzicami innych dzieci.
• uczenie umiejętności społecznych i rola wsparcia:
gdy przyczyną jest kadra nauczycielska, warto zadbać o dobre relacje rodzic – Nauczyciel (brak przeszkolenia w kwestii różnic pomiędzy lenistwem, wagarowaniem a zjawiskiem fobii). Można poinformować pedagogów o problemach, z jakimi boryka się nasze dziecko. Przybliżając zjawisko fobii szkolnej, możemy uczulić nauczycieli na udzielenie odpowiedniego wsparcia.
lęk separacyjny, lęk przed nieznanym to danie dziecku chwili czasu przed rozstaniem. Ten rodzaj lęku wiąże się z utratą poczucia bezpieczeństwa, zapewnijmy dziecko o naszej miłości, o tym, jak bardzo jest dla nas ważne, powiedzmy mu, że nigdy go nie zostawimy.
kompleksy spowodowane np. wadą wymowy, otyłością czy innymi cechami wyglądu zewnętrznego. Tu warto tłumaczyć, że to, co na zewnątrz nie jest najważniejsze. Liczy się to, jakimi jesteśmy ludźmi. Gdy dziecko doznaje z tego powodu prześladowania w klasie, należy porozmawiać o tym z wychowawcą oraz wspólnie poszukać rozwiązania.
lęk przed ważnymi zmianami zachodzącymi w życiu dziecka, np. rozwód, zmiana miejsca zamieszkania, zmiana szkoły, trudne przeżycia związane ze śmiercią lub poważną chorobą bliskiej osoby. Najlepsze co możecie zrobić jako rodzice, to poświęcić mu w tym okresie więcej uwagi, wsparcia i miłości.