Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Psychoterapia poznawczo–behawioralna zwana także terapią kognitywno–behawioralną (cognitive–behavioral therapy – CBT), jest metodą leczenia: zaburzeń psychicznych, trudności emocjonalnych, problematycznych zachowań. Charakteryzuje się ustrukturowanym i zorientowanym na określone cele i problemy sposobem współpracy terapeuty i podopiecznego.
Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna?
W psychoterapii poznawczo-behawioralnej opieramy się na założeniu, że ludzkie zachowania i emocje zależą od wyuczonego schematu reagowania na otaczający nas świat i sytuacje, które nas spotykają.
Nie zawsze jednak to, w jaki sposób interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość, jest korzystne dla nas, zarówno na poziomie psychologicznym jak i społecznym. Jeśli jednak nauczyliśmy się myśleć w określony sposób, to możemy również oduczyć się niepożądanych schematów myślowych i zastąpić je innymi — bardziej pożądanymi. Dlatego też w procesie psychoterapii CBT terapeuta stara się wpłynąć na procesy poznawcze podopiecznego. Celem tego jest zmiana funkcjonowania i zachowania procesu poznawczego. Terapeuci pracujący w nurcie poznawczo-behawioralnym zwracają uwagę na to, że w każdym przypadku zaburzeń i dysfunkcji sposób, w jaki odbierane są informacje zostaje zniekształcony. Innymi słowy, człowiek posiadający błędne przekonania, błędnie interpretuje napływające informacje, co w rezultacie powoduje dysfunkcyjny sposób zachowania. Dlatego tak ważne jest, aby w terapii najpierw rozpoznać błędne przekonania, a następnie zastąpić je nowymi, bardziej korzystnymi i adekwatnymi.
W standardowym ujęciu psychoterapia poznawczo-behawioralna to seria spotkań z psychoterapeutą, podczas których terapeuta i podopieczny próbują zidentyfikować negatywny schemat myślowy. Nie angażują się jednak we wnikliwą i długotrwałą analizę źródeł problemu, koncentrują się na rozwiązaniu konkretnego problemu w możliwie jak najkrótszym czasie. Jest to terapia, którą oscyluje wokół „tu i teraz”. Dlatego psychoterapię poznawczo-behawioralną można scharakteryzować jako ustrukturyzowaną, krótkoterminową opartą na współdziałaniu i ukierunkowaną na cel terapię. W swojej klasycznej postaci, ze względu na wymienione powyżej cechy psychoterapia poznawczo-behawioralna nie będzie odpowiednia dla osób z głębokimi zaburzeniami osobowości.
Czym CBT różni się od innych terapii?
To jej krótkoterminowość, w porównaniu z innymi rodzajami psychoterapii odróżnia ją od innych metod terapii. Trwa zwykle kilkanaście do kilkudziesięciu spotkań (raz w tygodniu). Choć pierwotnie powstała z myślą o leczeniu depresji, stosuje się ją z powodzeniem w leczeniu innych zaburzeń nastroju (m.in. dystymia, choroba dwubiegunowa), zaburzeń lękowych (m.in. lęk paniczny, fobia społeczna, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne), zaburzeń osobowości, odżywiania, uzależnień a także w zaburzeniach psychotycznych.
Terapia poznawczo–behawioralna zakłada, że poprzez zmianę błędnego, rodzącego cierpienie sposobu myślenia można uzyskać zmianę nastroju i zachowania. Psycholog stosuje techniki CBT aby pomóc podopiecznemu zweryfikować własne wzorce myślenia i własne przekonania. Zastępuje „błędy w myśleniu” bardziej realistycznymi i efektywnymi myślami, co powoduje redukcję dyskomfortu, ograniczając przy tym samoograniczające zachowania. Terapia poznawczo–behawioralna pozwala na zastąpienie niesprawdzających się sposobów radzenia sobie, myślenia, odczuwania i zachowania się bardziej użytecznymi, bardziej „sprzyjającymi właścicielowi”. Podstawowym założeniem terapii CBT jest koncepcja, że „posiadane” sposoby reagowania myślami, uczuciami i zachowaniami zostały wyuczone w toku rozwoju jednostki, w związku z tym możliwe jest oduczenie się ich lub nauczenie się nowych sposobów funkcjonowania. Mówiąc inaczej podopieczny, który uczestniczy w terapii lub każdy z nas może się nauczyć myśleć o sobie, świecie, innych ludziach w sposób bardziej sprzyjający jego dobremu codziennemu funkcjonowaniu.
Psycholog, który korzysta z terapii poznawczo–behawioralnej posługuje się w pracy z podopiecznym różnymi technikami CBT, do których należą m.in.:
Dialog sokratejski – to metoda polegająca na umiejętnym zadawaniu pytań przez terapeutę. Gdzie sposób zadawanych pytań umożliwia podopiecznemu samodzielne zidentyfikowanie błędów lub zafałszowań we własnym myśleniu.
Zapis myśli – to metoda polegająca na rozwinięciu umiejętności bardziej uważnego, świadomego i zdystansowanego przyglądania się własnym myślom. Celem tego jest nauczenie się samodzielnego identyfikowania błędów i zniekształceń w ich treści, przy uwzględnieniu systematycznego spisywania myśli w określony sposób oraz ich analiza.
Zadania domowe – mają za zadanie pomóc w sposób doświadczalny badać i weryfikować posiadane przekonania. Zadania pomagają także utrwalać, rozwijać nowe umiejętności i sposoby radzenia sobie w każdej sytuacji.
Ekspozycja – to świadome, planowane i celowe narażenie się na obiekt lęku (np. Pies, kot – uczucie duszności, przebywanie w zamkniętym pomieszczeniu) by oduczyć się lękowej reakcji, oswoić lęk a także nauczyć się reagować w bardziej odpowiedni sposób.
Przeformułowanie poznawcze – to metoda polegająca na stopniowym zastępowaniu starych, niefunkcjonalnych przekonań bardziej odpowiednimi, służącymi danej osobie. Do tego celu można wykorzystać m.in. dialog sokratejski, ekspozycja lub inny eksperyment behawioralny.
Można stwierdzić, że w ramach prowadzonej terapii poznawczo–behawioralnej psycholog wraz z podopiecznym to zespół badawczy. Wspólnie szukają nowych sposobów myślenia, odczuwania i zachowania się, a także sposobów najskuteczniejszej i najlepszej dla podopiecznego zmiany zachowań.